Хэн нэгний хэлж, ярьсан зүйлийг хэдхэн хормын дараа мартчихдаг болсон. сая надад юу гэж хэлсэн билээ гэж дахин дахин бодоод ч санадаггүй. Эд зүйлсээ хаана тавьснаа эргээд олдоггүй хүмүүс ойр тойрныхон дунд чинь байдаг биз. бүр гар утсаа гартаа барьчихаад гэртээ хэдэн цагийн турш хайгаад байдаг. Мөн машиныхаа түлхүүрийг гартаа барьчихаад хайгаад байдаг. Хүнтэй танилцаж нэрийг нь асуусан ч хэдхэн хормын дараа мартчихдаг хүмүүс олон. Хүүхэд, залуусын дунд мартах өвчин ихэсч, сэтгэцийн эмчид хандах нь түгээмэл болсон гэдгийг Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн эмч нар хэлж байна. Мөн ерөнхий боловсролын сургуульд сурч байгаа хүүхдүүд цочмог ууртай болсон. Хүн уурлахаар зүйл огт болоогүй байхад дүрсхийтэл уурлаж, өөрийнхөө хийж буй үйлдэл, хэлж байгаа үгээ хянаж чадахгүй болтлоо цухалдаж, уурсдаг. Хэт их уурлахаараа амнаас нь цагаан хөөс сахарч, таталт өгдөг хүүхэд олширч байгаа аж. үр баянзүрх дүүргийн сэтгэцийн эмчид нэгэн гэр бүл хандсан байна. Хүүхэд нь хичээлдээ тааруу сурдаг. багш нь хичээлийг нь ойлгуулах гээд ганцаарчилсан сургалт хийж зэмлэхээр уурлаад суучихдаг. бүр багшийгаа зодох гэж дайрсан тохиолдол ч гарсан байна. таван настай хүүгээ аав, ээж нь загнахаар өөдөөс нь уурлаж, гэрийнхээ эд зүйлсийг авч шидэж, эвдсэн тохиолдол гарчээ. Энэ мэт хүүхэд залуусын дунд сэтгэцэд нөлөөлөх уур бухимдал их байгаа аж.

Докторын зэргээ Хар тугалгын бохирдол хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөх хор хөнөөлийн талаар хамгаалах зорилгоор г.батсайхан гэх эмч сүхбаатар, баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийн Ерөнхий боловсролын сургуулиудын 160 хүүхдээс шинжилгээ авсан байна. Судалгааны багийнхан гэрийн даалгавраа хийхгүй залхуурдаг, өгсөн үүрэг даалгаврыг байнга мартчихдаг, цочмог уурладаг хүүхдүүдийг сонгон шинжилгээнд хамруулсан юм байна. гэтэл хичээлдээ тааруу сурдаг, цочмог ууртай 160 гаруй хүүхдийн цуснаас их хэмжээний хар тугалга илэрсэн гэнэ. судалгааны багийнхан хүүхдүүд хар тугалганд хордсоноос болоод мэдрэлд нь нөлөөлдөг юм байна. Үүнээс болоод хичээлдээ тааруу сурч байна гэх дүгнэлтэд хүрчээ.

Өнгөрсөн жил Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуулийн Орчны эрүүл мэндийн сургуулиас нийслэлийн таван цэгт амьдардаг хүүхдүүдийн цусанд хийсэн хар тугалгын агууламжийн шинжилгээний дүнг танилцуулсан. АШУҮИС-ийн Нийгмийн эрүүл мэндийн сургуулийн Орчны эрүүл мэндийн тэнхимийн эрхлэгч Д.Нарансүх “Бид 0-5 насны хүүхдүүдийн цусанд агуулагдах хар тугалгын агууламжийг тогтоохоор нийслэлийн Баянхошуу, “Да хүрээ”, “Нарантуул”, хотын төв болон Зайсан гэсэн таван цэгээс хүүхдүүд сонгон шинжилгээнд хамрууллаа. Шинжилгээний хариугаар хүүхдийн цусанд огт байх ёсгүй хар тугалганы агууламж 22 мкг/дп гарсан. Хар тугалга нь 5 мкг/дп-ээс их байвал хүүхдийн сэтгэхүйд нөлөөлдөг гэдгийг олон улсын стандартаар хэмжээ тогтоож өгсөн байдаг.

Мөн хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын агууламж 45 мкг/дп-ээс их байвал желатин эмчилгээ хийх ёстой гэсэн зөвлөмж байдаг. Харин бидний судалгаагаар орон сууцанд амьдардаг хүүхдүүдийн цусан дахь хар тугалгын хэмжээ 3.7 мкг/дп гарсан бол агаарын бохирдол харьцангуй ихтэй орчин буюу гэр хорооллын бүсээс сонгогдсон хүүхдүүдийн цусан дахь хар тугалгын дундаж хэмжээ 10.8 мкг/дп буюу олон улсын зөвлөмж хэмжээнээс хоёр дахин их хэмжээтэй байна гэсэн үг юм. Энэ судалгааны дүнгээс өгөх гэсэн гол мессэж бол агаарын бохирдол харьцангуй ихтэй бүсэд буюу гэр хороолол, түүний ойр орчимд амьдарч байгаа хүүхдүүд болон орон сууцны хороололд амьдарч байгаа хүүхдүүдийн цусан дахь хар тугалгын хэмжээнээс их байгаа юм” хэмээн мэдэгдсэн.

Зөвхөн хүүхдүүд гэлтгүй насанд хүрсэн хүмүүсийн дунд сэтгэцийн өвчин их хэмжээгээр илрэх болсон. Байнга бие махбод дархлаа нь сулардаг хүмүүс байх. Бүгд л зүрх судасны өвчтэй гэх оноштой. Мөн залуус зэрлэг араатнаас дор авчир гаргаж байгаатай хотын гудамжинд өдөр бүр шахуу тааралддаг. Тэр тусмаа өвлийн улиралд танхайн гэмт хэрэг хэд дахин нэмэгдэж байгааг Цагдаагийн ерөнхий газраас хийсэн судалгааны дүн нотлох аж. Нийслэл хотод жилд 20 гаруй мянган гэмт хэрэг бүртгэгдэж байна. Үүний ихэнх хувийг хулгай, дээрэм, танхайн хэрэг эзэлдэг гэдэг. Танхайн хэрэг юунаас болж үйлдэгдээд байгааг судлаад үзэхээр залуусын уур омог, бусдын хэлж байгаа үгийг тэвчиж чадахгүйгээс болж хэрэг гарч байгааг цагдаа нар онцолдог. Тухайлбал, замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа хоёр жолооч зам дээр зодолдоод нэгэндээ хүнд бэртэл гэмтэл учруулдаг. Яагаад хоорондоо зодолдсон бэ гэхээр “Энэ миний урдуур шахаж орсон. Тэгэхээр нь би урдуур нь орсон. Гэтэл өөдөөс дунд хуруугаа гаргасан. Ингээд машинаасаа буугаад зодолдсон” хэмээн мэдүүлэг өгдөг. Харин машины цонхыг хагалж, машиныг хэдэн талаас нь өшиглөж дотогш нь цөмлөх болсон талаар асуухаар “Уурандаа тэгчихсэн байна лээ. Тэр үед их уур хүрсэн болохоор машинд нь уураа гаргасан байх” хэмээн мэдүүлдэг байна. Нэгнийхээ тархинд хүнд гэмтэл учруулж, эрүүгийн хуулийн 182.2-т зааснаар эрүүгийн хэрэгт шалгагдсан залуус Чингэлтэй дүүргийн цагдаад “Гудамжинд чанга чанга яриад байхаар нь уур хүрээд шууд зодолдсон. Өөр санаа зорилго байхгүй. Бие биенийгээ огт танихгүй” гэх мэдүүлэг өгсөн байна лээ. Энэ мэт хэргүүд ар араасаа цувран гарч байгаа. Улаанбаатар хотын гудамжаар инээд хөөр цалгисан, ямар нэгэн зүйлд яаралгүйгээр аажуухан алхаж яваа хүн цөөхөн харагддаг. Дандаа л уур уцаартай, хөмсгөө зангидсан хүмүүс тааралддаг. Мөн манай улсад гарч байгаа онц ноцтой хэргийг 85 хувийг Улаанбаатар хотод гарсан гэмт хэрэг эзэлдэг.

УЛААНБААТАР ХОТ ХАР ТУГАЛГАД БОХИРДОЖ БАЙГАА ШАЛТГААН ЮУВЭ

Тэгвэл монголчууд бид яагаад бага насны хүүхдээс эхлээд ахмад настан хүртлээ уур уцаартай, мартамхай, ядарч сульдсан байдалтай байдаг болчихсон юм бэ гэх асуулт гарч ирнэ. Үүний хариулт нь Улаанбаатар хот тэр чигтээ их хэмжээний хар тугалгын бохирдолд орчихсон. Иргэд хар тугалгад хордож, эрүүл мэндээрээ хохирч байна гэдгийг эрдэмтэн судлаач, эмч мэргэжилтнүүд хэлж байна. Бүгд өөр өөрсдийн чиглэлээр хийсэн судалгаа шинжилгээ, баримт нотолгоон дээр тулгуурлан олон нийтэд анхааруулан ярих аж. Эмч нарын хэлж буйгаар Улаанбаатар хотын иргэд хар тугалгад хордсоноос болоод иргэд маш их уур уцаартай болсон. Мөн сэтгэн бодох чадвар нь муудаж, мартах өвчтэй болж байна гэж ярьж байна лээ. Нийслэл хотыг хар тугалгаар бохирдуулж байгаа зүйлсийн жагсаалтыг Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс гаргасан байна. Тээврийн хэрэгслүүдээс ялгарсан утаа, хуучин дугуй шатаах үед гарсан утаа тортог, хуучин байшингийн доторх будаг, авто засварын газрын орчин, төрөл бүрийн зай, техникийн захын орчин, телевиз, компьютер засварын цэг, кабель утас засдаг хэрэглэдэг газрууд, будгийн үйлдвэр, хоолны сав суулга (зэвэрдэггүй, дотор талыг нь өнгөлөх), барилгын материал (будаг), хөргөх төхөөрөмж, бензин, хүүхдийн тосон будаг, харандаа, хүүхдийн резин болон бусад тоглоомын будаг, тугалган мөнгөлөг цаас хэрэглэдэг бараа материал, гоо сайхны зарим будаг (нүд, үсний), гэр ахуйн шилэн эдлэл (улаан, шар өнгө гаргах), хүнсэнд чихрийн үйлдвэрлэл, усны хоолой бүрэх материал зэрэг нь бүгд хар тугалга их хэмжээгээр агуулж байгаа аж. Дээр дурдсан хүчин зүйлүүдээс шалтгаалж, Улаанбаатар хот тэр чигтээ хар тугалгаар бохирдож, иргэдийн эрүүл мэнд, амь насанд аюул учруулаад байгаа аж.

ХАР ТУГАЛГАД ХОРДСОН ХҮНД ИЛРЭХ ШИНЖ ТЭМДЭГ

Тэгвэл УКТЭ-ийн эмч Г.Мөнхтүвшин “Хар тугалга нь эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг ба архаг болон хурц хордлого үүсгэдэг. Хар тугалга нь мэдрэлийн тогтолцооны өөрчлөлт, хөдөлгөөний өөрчлөлт, мэдрэхүйн хямрал, хоол боловсруулах эрхтэн тогтолцооны өөрчлөлт, зүрх судасны тогтолцооны өөрчлөлт, бөөр, нөхөн үржихүй зэрэг олон эрхтэн системийг хордуулах нөлөө үзүүлдэг.Толгой өвдөх, толгой эргэх, амархан ядрах, уцаарлах, нойр муудах, ой санамж муудах, хордлого хүндэрсэн үед эпилепси хэлбэрийн уналт, яриа харааны өөрчлөлт, ухаан самуурах, комын байдалд орж болох ба энцефалопати гүнзгийрнэ. Энэ нь хурц хордлогын үед илэрнэ.Мэдрэлийн системд нөлөөлөх механизм нь кальцийн оронд нь хар тугалга холбогдож, кальцийн дотоод орчны тэнцвэрт байдал алдагдах, митохондрийн зөөвөрлөх сүв нээгдэх, митохондрийн болон митохондрийн мембраныг шууд гэмтээх исэлдэлтийн эсрэг фермент дарангуйлагдах, липидийн бодисын солилцооны өөрчлөлт, цайр болон бусад төрлийн цайр агуулсан бүтээгдэхүүнийг орлож дамжуулах үйл ажиллагаанд оролцох, тархины астроцит эсэд хуримтлагдах, бодисын солилцооны явцад хар тугалга яснаас дайчлагдах, тархинд хар тугалгын хуримтлал үүсэх (тархинд хар тугалгын хагас задралын хугацаа хоёр жил) зэрэг үйл явцыг дамждаг байна.Хар тугалгын хордлогод өвчтөний гар хурууны тэнийлгэгч булчингийн хатангиршлаас үүсэх гар, тавхай унжих шинж илэрдэг.Хөнгөн ба нууц хордлогын үед мэдрэхүйн хямрал илэрнэ. Энэ үед мэдрэлийн судал даган өвдөх, гар хөл сулрах хүчгүй болох өөрчлөлт ажиглагдана. Аманд эвгүй үнэр амт амтагдах, хоолны дуршил буурах, ходоод гэдэс өвдөх зэргээр илэрнэ. Мөн хэл буйл харлах, шүд хэврэгших үрэвсэх зэрэг салстын судасны хананы шүлтлэг фосфатаза ферментийн идэвх суларснаас үүсдэг. Ходоод гэдэсний өвдөлт нь базлаж, өтгөн хаталт, даралт ихдэлт гэсэн гурван хам шинжээр илэрнэ. Зүрх орчмоор өвдөх, зүрхний хэм алдагдах, дэлсэх, судасны цохилт удаашрах зэрэг шинж илрэх бөгөөд энэ зүрхний булчингийн ферментийн солилцооны хямралаас үүсэлтэй. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын зөвлөснөөр хүүхдэд таван мкг/дл, насанд хүрэгчдэд 5-10 мкг/дл гэж заасан байдаг. Зарим тохиолдолд рентген туяаны флюресценцийн шинжилгээгээр ясанд хуримтлагдсан хар тугалгыг тодорхойлсноор архаг хордлогыг илэрхийлнэ.Мөн шээсэнд уропропирин аминолевулины хүчил тодорхойлох бөгөөд архаг өртөлтийг илрүүлдэг” хэмээн зөвлөгөө өгч байна.

НЬЮ-ЙОРК ХОТ ХАР ТУГАЛГЫН БОХИРДЛООС САЛЖ ЧАДСАНААР ГЭМТ ХЭРГИЙН ГАРАЛТ БУУРЧЭЭ

Хар тугалгын хор хөнөөлийн талаар АНУ-ын эрдэмтэд сүүлийн 40 гаруй жилийн турш эрчимтэй судалж, шинжлэх ухааны бодит дүгнэлтүүдийг олон жил хийсэн судалгааны үр дүнгээр гаргаж байна. Хар тугалгын хор хөнөөлийн талаар судалж, шинжилгээ хийж буй эрдэмтдийн хамгийн том жишээ нь Нью-Йорк хотын талаарх бодит түүх юм. 1993 он гэхэд дэлхийн онц ноцтой гэмт хэрэг хамгийн их гардаг газар нь АНУ-ын Нью-Йорк хот болоод байсан гэнэ. Хотын иргэд бүгд уур уцаартай, байсхийгээд л онц ноцтой хэрэг ар араасаа цувран гарч, иргэдийг айдаст автуулдаг, айдаст автуулсан газар болон хувирсан байна. Тэр үеэр хотын даргын сонгуульд Руди Жулиан нэр дэвшихдээ гэмт хэргийн тоог бууруулахаар амласан байна. Түүний амлалт нь айдаст автсан хотын иргэдийн олонхийн саналыг авахад хүргэжээ.Тус хотод 1960 оноос хойш хүчирхийллийн хэрэг дөрөв, хүн амины хэрэг тав, дээрмийн хэрэг 14 дахин өсөөд байсан гэдэг. Харин Руди Жулиан хотын дарга болсноос гурван жилийн дараа буюу 1996 онд хүчирхийллийн хэрэг 17, хүн амины хэрэг 49, дээрэм 42 хувиар буурсан үзүүлэлт гарчээ. Гэмт хэрэг буурсан шалтгааныг хүмүүс олон янзаар тайлбарладаг байна. Гэвч тус хот хар тугалгын бохирдлоос бүрэн гарч чадсан байна.

Өөрөөр хэлбэл, хар тугалганд хордоод байсан иргэдийг эрүүлжүүлж чадсан аж. Ингэснээр иргэд хотын гудамжаар сэтгэл тэнэгэр алхаж, уурлаж бухимдаж явдаг царайнд инээд хөөр цацарч эхэлсэн байна. Үүнийгээ дагаад гэмт хэргийн гаралт хэд дахин буурчээ. Дэлхий нийтээр хар тугалгатай шатахууныг өргөн хэрэглэдэг байв. Хар тугалга хүний биед хортой, цаашлаад тархины үйл ажиллагаанд нөлөөлдөг болохыг эрдэмтэд нотолсноос хойш АНУ 1978 онд хар тугалга бүхий будаг, 1995 онд хар тугалгатай шатахуун хэрэглэхийг хуулиараа бүрэн хориглосон байна. Гэтэл хар тугалгатай шатахууны хэрэглээ нэмэгдэх тусам гэмт хэргийн тоо өссөн, буурахад нь дагаад буурсан зүй тогтлыг эрдэмтэд анзаарчээ. Тэгвэл манай улсад гэмт хэргийн гаралт жил бүр нэмэгдэж байгаагийн хамгийн наад захын шалтгаан нь манай улсад импортоор ирж буй шатахуунд их хэмжээний хар тугалга агуулагдаж байж болох. Учир нь автомашины зам дээр гарч байгаа гэмт хэрэг хэд дахин нэмэгдсэн байна лээ. Нийслэл хотын энд тэндгүй зай хаяж, авто засварын газрууд тос масло асгаж, хоёрдогч түүхий эд авч байгаа газрууд хуучин аккумулятор хагалж, өвлийн улиралд дугүй түлж байгаагаас Улаанбаатар хот тэр чигтээ хар тугалгад бохирдох нь аргагүй юм.