Хятадын дарга Ши Жиньпин өчигдөр /2023.3.21/ Москва дахь айлчлалынхаа хоёр дахь өдөр өөрийн боловсруулсан 12 заалт бүхий энхийн гэрээг ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путинтай хэлэлцлээ. Оросоос хөрш орондоо түрэмгийлсэн дайныг зогсоож, зөрчлийг шийдвэрлэхэд Хятад улс зуучлагч болох амбицаа ийнхүү баталгаажуулав.

Орос-Украины дайнд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэхийн тулд Бээжингийн зүгээс өнөөдрийг хүртэл Москвад зэвсэг нийлүүлж, цэргийн тусламж үзүүлээгүй ба Путины түрэмгийллийг ч буруушаагүй.

Гааг дахь Олон улсын эрүүгийн шүүхээс Путиныг украины олон мянган хүүхдийг хууль бусаар Орост шилжүүлэн авсан хэрэгт буруутган баривчлах тушаал гаргаснаас хэдхэн хоногийн дараа Ши Жиньпин Москвад айлчиллаа. Ши Жиньпин айлчлалаараа энхийн төлөвлөгөөг хэлэлцэхээс гадна өөр ямар ашиг харсныг таамаглах боломжгүй. Гэхдээ Хятадын гадаад хэргийн яамны төлөөлөгч Ван Вэнбин хэлэхдээ "Ши даргын айлчлал бол нөхөрлөл, энх тайван, хамтын ажиллагааны аялал" гэж мэдэгдсэн.

Мөн Хятад улс Украины дайны талаар "бодитой, шударга" байр суурь баримталж, энхийн хэлэлцээг ахиулахад бүтээлч үүрэг гүйцэтгэнэ" гэдгийг онцолжээ.

Ши дарга Москвад хэлсэн үгэндээ "Хятад улс нь Оросын талтай НҮБ-д төвлөрсөн олон улсын тогтолцоог тууштай хамгаалж, олон улсын эрх зүйд суурилсан дэлхийн дэг журмыг сахин хамгаалахад бэлэн" гэж мэдэгдсэн. Путины талаас барууны шахалтаар дэлхийгээс тусгаарлагдаад буй энэ үед Хятадтай эв нэгдлээ бэхжүүлэхийг зорино гэдгийг ажиглагчид онцолжээ.

“Украины хурцадмал зөрчлийг зохицуулах тухай таны саналыг бид сайтар судалсан. Мэдээжийн хэрэг, бид эдгээрийг хэлэлцэх боломж олдоно" гэж Путин Ши Жиньпинд хандаж хэлжээ. Тэрбээр  "Бид хэлэлцээр хийхэд үргэлж нээлттэй" гэж онцлон мэдэгдсэн. Хариуд нь Ши Жиньпин Путины "хүчтэй удирдлагыг" өндрөөр үнэлж, ирэх онд болох ерөнхийлөгчийн сонгуульд Оросын ард түмэн түүнийг дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байна гэв.

Путин ирэх онд болох ерөнхийлөгчийн сонгууль өрсөлдөх эсэхийг хараахан зарлаагүй ч Ши даргын үг Путины төлөвлөгөөг мэдэж байгаа мэт байв. 

Харин АНУ нь Ши даргын айлчлалыг оросуудын Украинд үйлдэж буй гэмт хэргүүдэд "дипломат халхавч" боллоо гэж шүүмжилж байна. АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкен хэлэхдээ, “Хятад эсвэл өөр аль нэг улс дэмжлэгээр Орос өөрийн нөхцөлөөр дайныг зогсоох ямар нэгэн тактикийн алхамд  дэлхийн улс орнууд хууртагдах ёсгүй. АНУ нь шударга, бат бөх энх тайвны төлөөх аливаа дипломат арга хэмжээг сайшааж байгаа ч Хятад улс Украины "тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг" хамгаалахын төлөө байна гэдэгт эргэлзэж байна. Энэхүү чухал зарчмыг хангаагүй аливаа төлөвлөгөө нь бүтээлч дипломат ажиллагаа биш" гэж мэдэгдсэн.

"Риа новости" агентлагийн мэдээлснээр хоёр удирдагчийн хооронд эхний өдөр албан бус яриа хэлэлцээ өрнөсөн бөгөөд нийт дөрвөн цаг хагастай үргэлжилсэн байна. Уулзалтын турш зургаан удаа хоолоор үйлчилсэн бөгөөд бөднө шувуу, мөөг, загас, анартай сорбет бүхий блини зэргээр дайлжээ. 

Хаалттай уулзалтын өмнө хэлсэн Путины үгэнд Хятад улс сүүлийн хэдэн арван жил хурдацтай хөгжиж АНУ-ын дараа дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг болж чадсанд багахан атаархсан өнгө аяс цухалзжээ.

Ши даргын өргөн барьсан энхийн төлөвлөгөөг Путин хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авч, уншиж судалсан гэж Оросын хэвлэлд мэдээлэв. Гэвч Хятадын санал Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийн тавьсан гол шаардлагыг хангаагүй тул энхийн төлөвлөгөө нь гэрээ болж зурагдах магадлал бага гэж харж байна. Зеленский нь 2014 онд Москвагийн хууль бусаар нэгтгэсэн Крым хойг болон өнгөрсөн оны хоёрдугаар сард Оросын арми довтолсон Украины зүүн бүс нутгууд зэрэг олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хилийг нь хүндэтгэн, орос цэргүүд Украины нутгаас гарахыг шаардлагыг тавьж буй. 

ХЯТАДЫН 12 ЗААЛТ БҮХИЙ ЭНХИЙН ГЭРЭЭ

/Хятадын гадаад хэргийн яамны албан ёсны сайтад 2023-02-24-нд тавигдсан/

1. Бүх улс орны бүрэн эрхт байдлыг хүндэтгэх

НҮБ-ын дүрмийн зорилго, зарчмуудыг багтаасан нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн олон улсын эрх зүйг чанд мөрдөх ёстой. Бүх улс орны бүрэн эрх, тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг үр дүнтэй хамгаалах ёстой. Том жижиг, хүчирхэг сул, баян ядуу гэлтгүй бүх улс орон олон улсын хамтын нийгэмлэгийн эрх тэгш гишүүд юм. Бүх талууд олон улсын харилцааг зохицуулах үндсэн хэм хэмжээг хамтдаа баримталж, олон улсын шударга ёс, шударга ёсыг хамгаалах ёстой. Олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээг тэгш, жигд хэрэглэхийг дэмжихийн зэрэгцээ давхар стандартыг үгүйсгэх ёстой.

2. Хүйтэн дайны сэтгэхүйгээ орхих

Улс орны аюулгүй байдлын төлөө бусдын зардлаар хөөцөлдөж болохгүй. Бүс нутгийн аюулгүй байдлыг цэргийн бүлгүүдийг бэхжүүлэх, өргөжүүлэх замаар хангах ёсгүй. Бүх улс орны аюулгүй байдлын хууль ёсны ашиг сонирхол, санаа зовнилыг нухацтай авч үзэж, зохих ёсоор шийдвэрлэх ёстой. Нарийн төвөгтэй асуудлыг шийдэх энгийн шийдэл байдаггүй. Бүх талууд нийтлэг, иж бүрэн, хамтын ажиллагаатай, тогтвортой аюулгүй байдлын алсын харааг дагаж, дэлхийн урт хугацааны энх тайван, тогтвортой байдлыг анхаарч, Европын аюулгүй байдлын тэнцвэртэй, үр дүнтэй, тогтвортой бүтцийг бий болгоход туслах ёстой. Бүх талууд бусдын аюулгүй байдлын төлөө өөрийнхөө аюулгүй байдлыг эрэлхийлэхийг эсэргүүцэж, бүлгүүдийн сөргөлдөөнөөс сэргийлж, Евразид энх тайван, тогтвортой байдлын төлөө хамтран ажиллах ёстой.

3. Дайсагналаа зөөлрүүлэх

Мөргөлдөөн, дайн хэнд ч ашиггүй. Бүх талууд ухаалаг, хүлээцтэй байж, зөрчлийг өдөөж, хурцадмал байдлыг улам дэвэргэхээс зайлсхийж, хямралыг улам хурцатгах, бүр хяналтаас гарахаас сэргийлэх ёстой. Бүх талууд Орос, Украины нэг чиглэлд ажиллаж, шууд яриа хэлэлцээг аль болох хурдан сэргээхэд дэмжлэг үзүүлж, байдлыг аажмаар намжааж, эцсийн дүндээ иж бүрэн гал зогсоох тохиролцоонд хүрэх ёстой.

4. Энхийн яриа хэлэлцээг сэргээх

Яриа хэлэлцээ, хэлэлцээр бол Украины хямралыг шийдвэрлэх цорын ганц боломжит шийдэл юм. Хямралыг энхийн замаар зохицуулах бүх хүчин чармайлтыг  дэмжих ёстой. Олон улсын хамтын нийгэмлэг энх тайвны төлөөх яриа хэлэлцээг ахиулах зөв арга барилыг тууштай баримталж, мөргөлдөөнд оролцогч талуудад аль болох хурдан улс төрөөр зохицуулах үүд хаалгыг нээж, хэлэлцээг сэргээх нөхцөл, тавцанг бүрдүүлэхэд туслах ёстой. Хятад улс энэ талаар бүтээлч үүрэг гүйцэтгэсээр байх болно.

5. Хүмүүнлэгийн хямралыг шийдвэрлэх

Хүмүүнлэгийн хямралыг намжаахад тустай бүх арга хэмжээг дэмжих ёстой. Хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа нь төвийг сахих, нэгдмэл бус байх зарчмыг баримталж, хүмүүнлэгийн асуудлыг улстөржүүлж болохгүй. Энгийн иргэдийн аюулгүй байдлыг үр дүнтэй хамгаалж, мөргөлдөөнтэй бүс нутгаас энгийн иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх хүмүүнлэгийн коридоруудыг бий болгох ёстой. Хүмүүнлэгийн хямралаас илүү өргөн хүрээнд урьдчилан сэргийлэх үүднээс холбогдох газруудад хүмүүнлэгийн нөхцөлийг сайжруулах, тусламжийг нэмэгдүүлэх,  түргэн шуурхай, аюулгүй, саадгүй хүргэхэд хүчин чармайлт гаргах шаардлагатай байна. Мөргөлдөөнтэй бүс нутагт хүмүүнлэгийн тусламжийг дамжуулахад зохицуулах үүрэг гүйцэтгэхэд НҮБ-ыг дэмжих ёстой.

6. Энгийн иргэд, дайны хоригдлуудыг хамгаалах

Мөргөлдөөнд оролцогч талууд олон улсын хүмүүнлэгийн хуулийг чандлан сахиж, энгийн иргэд болон иргэний байгууламжид халдлага үйлдэхгүй байх, мөргөлдөөнд өртсөн эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд болон бусад хохирогчдыг хамгаалах, олзлогдсон хүмүүсийн суурь эрхийг хүндэтгэх ёстой. Хятад улс нь Орос, Украины дайны хоригдлуудын солилцоог дэмжиж байгаа бөгөөд үүний тулд илүү таатай нөхцөл бүрдүүлэхийг талуудад уриалж байна.

7. Атомын цахилгаан станцуудыг аюулгүй байлгах

Хятад улс атомын цахилгаан станц болон бусад энхийн зориулалттай цөмийн байгууламжид зэвсэгт халдлага хийхийг эсэргүүцэж, Цөмийн аюулгүй байдлын конвенц зэрэг олон улсын хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөж, хүний ​​гараар бүтсэн цөмийн ослоос эрс зайлсхийхийг талуудад уриалж байна. Олон улсын атомын энергийн агентлаг энх тайван цөмийн байгууламжийн  аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэхэд бүтээлч үүрэг гүйцэтгэхийг Хятад улс дэмжиж байна.

8. Стратегийн эрсдлүүдийг бууруулах

Цөмийн зэвсэг хэрэглэж болохгүй. Цөмийн дайн хийж болохгүй. Цөмийн зэвсгээр заналхийлэх, ашиглахыг эсэргүүцэх ёстой. Цөмийн зэвсэг дэлгэрүүлэхээс сэргийлж, цөмийн хямралаас зайлсхийх ёстой. Хятад улс ямар ч нөхцөлд химийн болон биологийн зэвсгийг судлах, хөгжүүлэх, ашиглахыг эсэргүүцдэг.

9. Үр тарианы экспортыг хөнгөвчлөх

Орос, Турк, Украин, НҮБ-ын гарын үсэг зурсан Хар тэнгисийн үр тарианы санаачилгыг бүх талууд тэнцвэртэй, үр дүнтэй хэрэгжүүлж, НҮБ-д энэ талаар чухал үүрэг гүйцэтгэхийг дэмжих хэрэгтэй. Хятадаас дэвшүүлсэн дэлхийн хүнсний аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааны санаачилга нь дэлхийн хүнсний хямралыг даван туулах боломжтой шийдэл юм.

10. Нэг талын хориг арга хэмжээг зогсоох

Нэг талын хориг арга хэмжээ, хамгийн их дарамт нь асуудлыг шийдэж чадахгүй. Тэд зөвхөн шинэ асуудлуудыг бий болгодог. НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн зөвшөөрөлгүй, нэг талын хориг арга хэмжээг Хятад улс эсэргүүцэж байна. Украины хямралыг намжаахад хувь нэмрээ оруулах, хөгжиж буй орнуудад эдийн засгаа өсгөх, ард түмнийхээ амьдралыг сайжруулах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд холбогдох улс орнууд бусад орны эсрэг нэг талын хориг арга хэмжээ, "урт гарт харьяалал"-ыг урвуулан ашиглахаа болих хэрэгтэй.

11. Үйлдвэрийн болон нийлүүлэлтийн сүлжээг тогтвортой байлгах

Бүх талууд одоо байгаа дэлхийн эдийн засгийн тогтолцоог чин сэтгэлээсээ хадгалж,  улс төрийн зорилгоор хэрэгсэл, зэвсэг болгон ашиглахыг эсэргүүцэх ёстой. Хямралын нөлөөг бууруулах, эрчим хүч, санхүү, хүнсний худалдаа, тээвэр зэрэг олон улсын хамтын ажиллагааг тасалдуулах, дэлхийн эдийн засгийн сэргэлтийг сааруулахаас сэргийлэхийн тулд хамтын хүчин чармайлт гаргах шаардлагатай байна.

12. Мөргөлдөөний дараах сэргээн босголтыг дэмжих

Олон улсын хамтын нийгэмлэг мөргөлдөөн гарсан бүс дэх дайны дараах сэргээн босголтыг дэмжих арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Хятад улс тусламж үзүүлж, энэ ажилд бүтээлч үүрэг гүйцэтгэхэд бэлэн байна.