​Насанд хүрээгүй хүүхдийг эрэн сурвалжлах ажиллагааны явц байдал, шалтгаан нөхцөл, мөрдөн шалгах ажиллагааны талаар Эрүүгийн цагдаагийн албаны Эрэн сурвалжлах хэлтсийн тасгийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Мөнхбаттай ярилцлаа.

-Хүүхэд сураггүй алга болсон талаарх мэдээлэл иргэдийн анхаарлыг ихээхэн татдаг. Насанд хүрээгүй хүүхдийг эрэн сурвалжлах ажлыг хэрхэн явуулдаг вэ? -Насанд хүрээгүй хүүхдийн хувьд гэр бүл, ойр дотнын хүмүүстээ хэлэлгүй найз нөхдөөрөө нэгнийдээ цуглах, хөдөө, орон нутагт зорчдог. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд тавих ар гэрийн хараа, хяналт сулаас төөрөх, сураггүй болох, асрамж, халамжийн төвүүдээс хүүхдүүд оргон зугтах, дайжих, гадуур зорилгогүй хэсүүчлэх, гэр бүлийн таарамжгүй харьцаа, хоорондын маргаан, зөрчлөөс шалтгаалж хүүхэд орон гэрээсээ дайжин гадуур хоноглох, сураггүй алга болох зэрэг нөхцөл цагдаагийн байгууллагад түгээмэл бүртгэгдэж байна.

Олдоогүй байгаа 14 хүүхдийн 10 нь 1996-2021 оны хугацаанд, үлдсэн дөрөв нь энэ он гарсаар оршин суух газраасаа алга болсон.

Бид иргэдээс ирсэн мэдээллийн дагуу сураггүй алга болсон хүүхдийг байгууллагын нэгдсэн сангаар дамжуулан улсын хэмжээнд шуурхай эрэн сурвалжлах ажиллагааг эхлүүлж, тав хоногийн дотор гомдол гаргагчид мэдэгдэж шийдвэрлэдэг.

Мөн ар гэрийн хүсэлтээр олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр зарладаг.

-Өнөөдрийн байдлаар хэчнээн хүүхдийг эрэн сурвалжилж байна вэ? -Монгол улсад 1990 оноос 14, 16 настай хүүхэд алга болсон талаар дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэн байдаг. Үүнээс хойш өнөөдрийн байдлаар 0-16 насны 10 мянган хүүхдийг эрэн сурвалжилсан. Алга болсон хүүхдүүдээс 14-ийг нь өнөөдөр ч эрэн сурвалжилж байгаа. Бусдыг нь олж тогтоон эцэг эх, ар гэр, асран хамгаалагчдад нь хүлээлгэн өгсөн. Олдоогүй байгаа 14 хүүхдийн 10 нь 1996-2021 оны хугацаанд, үлдсэн дөрөв нь энэ он гарсаар оршин суух газраасаа алга болсон гэж бүртгэгдэж эрэн сурвалжлах ажиллагаа одоог хүртэл тасралтгүй үргэлжилж байна.  

-Хүүхдийг эрэн сурвалжлах ажил эхлүүлснээс хойш хэдий хугацаанд олж тогтоох боломжтой байдаг вэ? -Харилцан адилгүй л дээ. Ихэнх тохиолдолд эрэн сурвалжилга зарласнаас хойш 1-4 цаг, зарим тохиолдолд 24-72 цаг, бүр цаашлаад 14-30 хоногийн дараа олдох ч тохиолдол бий. Цагдаагийн байгууллагаас эрэн сурвалжлах ажиллагаа эхлээд 24 цагаас дээш хугацааны дараа олдсон хүүхэд бүрээс болсон асуудал, гэртээ очоогүй шалтгаан нөхцөл, бие эрх чөлөөнд учирсан хохирол байгаа эсэхийг шалган тогтоодог.

Харин сураггүй алга болоод удсан иргэдийг хариуцсан аймаг, дүүрэг дэх цагдаагийн газар хэлтсээс эрэн сурвалжлах төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагааг тогтмол идэвхжүүлэн ажилладаг. Ажлын хэсгүүдийг шинэчлэн гаргах, нэмж ажлын хэсэг байгуулах зэргээр үйл ажиллагаагаа тогтмол сэргээн ажиллаж Эрүүгийн цагдаагийн албанаас эрэн сурвалжлах ажиллагаанд нь хяналт тавьж мэргэжил арга зүйн дэмжлэг үзүүлэн хамтран ажиллаж байна.

-Оршин суугаа газраасаа алга болсон хүүхдийг эрэн сурвалжлаад олж асран хамгаалагчид нь хүлээлгэн өгсний дараа дахин алга болох тохиолдол гарах уу? -Зарим хүүхдийн хувьд энэ үйл явц давтагддаг. Тухайлбал, асран хамгаалагчийн зүгээс хүүхдэд тавих хараа хяналт сул, гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртүүлдэг, загнаж, зэмлэх, шүүмжлэх байдлаар ханддаг нь хүүхдийн сэтгэл зүйд хүндээр тусдаг. Мөн хүүхэдтэйгээ ярилцахгүй, сургууль найз нөхдийн хүрээнд гарсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд зөвлөхөөс татгалздаг. Ажил ихтэй шалтгаанаар зарим тохиолдолд үл хайхрах төрлийн хүчирхийлэлд өртүүлдэг. Мөн эцэг эх, хүүхдээс бус найз нөхдөөсөө ч шалтгаалж оршин суугаа газраасаа алга болж байна.

Ойрхон худаг, дэлгүүр ороод ирэх юм чинь гайгүй биз гэж орхиж гардаг. Энэ хооронд хүүхэд эцэг эхээ хайж араас нь гарч төөрдөг.

Шалгалтын явцад ихэнх тохиолдолд эцэг эхийн хайр халамж, хараа хяналт дутмаг, гэр бүлд нь ямар нэгэн асуудал тулгарсан, гэртээ байх сонирхолгүй, тэнүүчлэн амьдардаг, найз нөхдийн буруу үлгэр дуурайлд автсан, үерхдэг хөвгүүн, охинтой болсон, тусдаа амьдрахаар шийдсэн  зэрэг шалтгаан нөхцөл тогтоогддог.

Эцэг, эх нь архи, согтууруулах ундааны хамааралтай, эсхүл эцэг эхээсээ тусдаа өвөө, эмээ, хамаатан, садныхантайгаа амьдардаг зэрэг анхаарал, халамж бага хүүхдүүд, эсвэл өсвөр насны буюу дунд, ахлах ангийн сурагчдын тухайд эцэг эх асран хамгаалагчдаа хэлэлгүй анги хамт олон найз нөхдийн гэр, бусад газарт очиж хонох, найз нөхдийн ятгалаг, буруу үлгэр дуурайлд автан гэрээсээ дайжих зэргээр эрэн сурвалжлагдана.

Бас нэгэн шалтгаан нь эцэг эхийн хариуцлагагүй байдлаас шалтгаалан эрэн сурвалжлах ажиллагааг эхлүүлдэг. Тухайлбал, ойрхон худаг, дэлгүүр ороод ирэх юм чинь гайгүй биз гэж орхиж гардаг. Энэ хооронд хүүхэд эцэг эхээ хайж араас нь гарч төөрдөг. Мөн олон нийтийн газар хөтлөхгүй, анхаарахгүй явах зэргээс хөл хөдөлгөөн ихтэй үйлчилгээний газар, автобусны буудал зэрэг газарт төөрсөн байх, урин дулааны цагт ой мод, гол усны ойр орчимд хүүхдээ дагуулж явахдаа анхаарал тавиагүй, хяналтгүйгээс болж хүүхэд төөрөх, усанд үйх зэргээр амь нас, эрүүл мэндээр хохирох ч тохиолдол байна.

-Хүүхэд алга болохоос урьдчилан сэргийлж эцэг, эхчүүдэд хандан сэрэмжлүүлэг мэдээлэл өгөхгүй юу? -Хүүхдийнхээ сэтгэл санааны байдал, сэтгэл хөдлөлийг анзаарч сурах нь нэн чухал байна. Харилцан ярилцахдаа буруутгахгүй, шүүмжлэхгүй ойлгож, сонсох арга барилд суралцах хэрэгтэй. Цаашлаад хүүхдийнхээ сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг анзаарч хуваалцаж мэдэрдэг байх хэрэгтэй. Өсвөр насны хүүхдийн оюун ухааны түвшин бүрэн дүүрэн хөгжөөгүй байдаг тул эцэг, эхчүүдээс ихээхэн хүчин чармайлт шаардагдах нь тодорхой шүү дээ.

Асран хамгаалагчид зөвхөн өөрийн хүмүүжлийн туршлагаар бус хүүхэд бүртэйгээ харилцах, ярилцах, ойлголцох арга барилыг олж тодруулан эерэг хүмүүжлийн аргуудад суралцан хүсэл мөрөөдлийг нь дэмжих, хобби сонирхлыг нь хүндэтгэх, тулган шаардах бус санал болгох, эргэцүүлэн бодох боломжийг олгох, хүүхдийнхээ давтагдашгүй онцлогийг хүлээн зөвшөөрөх зэргээр харилцах нь хүүхдэд учирч болох эрсдэлээс сэргийлж чадна.

Хүүхдийнхээ сэтгэл санааны байдал, сэтгэл хөдлөлийг анзаарч сурах нь нэн чухал байна.

Хүүхэд бүр хорвоо ертөнцтэй танилцсаар бие хүн болдог учир эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ нүдэнд юу үзэж харуулна таны хүүхэд тэрхүү жишгийг дагана. Иймээс хүүхдийнхээ дэргэд маргахгүй байх, бие биедээ гар хүрэхгүй байх, хүндэтгэлтэй хандах, тэр тусмаа хүүхдийнхээ архидан согтуурахгүй байхыг зөвлөж байна.

Хүүхэд алга болсон даруйд цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэхгүй хугацаа алддаг нь эрэн сурвалжлах ажлын үр дүнд зарим тохиолдолд сөргөөр нөлөөлдөг. Иймд  цагдаагийн байгууллагад нэн яаралтай хандаж, бүртгүүлэх, мөн хүүхэд олдсон болон оршин суугаа хаягтаа ирсэн тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад эргэн мэдэгдэх хэрэгтэй.

Эх сурвалж: Цагдаагийн ерөнхий газар