Бага болон өсвөр насны хүүхдүүдэд сошиал хэрэглээ ямар үр дагавар бий болгож байгаа талаар хүүхдийн сэтгэлзүйч С.Хулантай ярилцлаа.

-Айл бүрд хүүхдийн гар утасны хэрэглээний асуудал хөндөгддөг боллоо. Тэд гар утас байнга үзэх нь ямар үр дагавартай вэ?

-Ковидоос хойш гар утасны хэрэглээ эрс нэмэгдсэн. Зөвхөн бага нас гэлтгүй өсвөр насныханд ковидын хөл хорионы үед хамгийн чухал зүйл нь найз нөхдийн харилцаа байсан. Тэд үе тэнгийнхэнтэйгээ харилцмаар байсан, тоглож наадмаар байсан. Түүнийг нь эцэг эхчүүд нөхөж чадахгүй байсан учраас өсвөр насныхан тик ток, фэйсбүүк, инстаграм зэргийг үзэж хэрэгцээгээ нөхөх болсон.

ДЭМБ-аас хийсэн судалгаагаар хамгийн өндөр сошиал хэрэглээтэй хүүхдүүд азиуд байна гэж дүгнэсэн. Тэр дунд монгол хүүхдүүд багтаж байгаа шүү дээ. Хүүхдүүд дунджаар 7-8 цагийг сошиалд өнгөрөөдөг. Бараг бүтэн цагийн ажил хийх хугацааг зарцуулж байна гэсэн үг. Ялангуяа хөл хорионы үеэр цахимаар хичээллэх болснооор сошиал хэрэглээ бүр нэмэгдсэн. Нөгөө талаар эцэг, эхчүүд нь ярилцах, ойлголцох хэрэгцээг нь хангаж өгч чадаагүй. Ийм хоёр үндэслэл хүүхэд багачуудыг гар утасны хэрэглээнд улам донтуулсан. Одоо бол хүүхдүүд дунд утас оролдохгүй л бол болохгүй зуршил тогтоод байна.

-Бага насны хүүхдээс эхэлье л дээ. Гар утас тогтмол үзэх нь тархинд муугаар нөлөөлдөг гэх юм?

-Бага насны хүүхэд, тэр дундаа ковидын үед төрж өссөн хоёр настнууд энэ жил цэцэрлэгт орсон шүү дээ. Бид бага насны хүүхдүүдэд ковидын үед зан үйлийн өөрчлөлт орсон эсэхийг судлахаар Улаанбаатар хот болон хөдөөгийн хоёр аймгийг сонгож аваад судалгаагаа явуулсан. Тэгэхэд багш нарын өгч байсан мэдээлэл анхаарал татаж байлаа. Хоёр настнуудад гар утасны хэрэглээ маш сөргөөр нөлөөлдөг. Цэцэрлэгийн хүүхдүүд багшаасаа гар утас нэхдэг. Гар утсыг нь булааж аваад нээж өг гэж хуруугаараа товшиж уурладаг, уйлдаг болчихсон.

Эрүүл мэндийн хувьд нүдний хүүхэн хараа ойртчихсон хүүхдүүд маш олон болсон. Өмнө нь ийм байгаагүй гэж багш нар онцгойлон хэлж байсан. Хуруугаараа утас товшиж байгаа юм шиг дадалтай. Уурлахаараа гар утас нэхдэг зан үйлийн өөрчлөлтөд орсон байгаа юм. Энэ нь мэдээж зуун хувь эцэг эхчүүдийн буруу гэж хэлж болохгүй. Ковидын үед анх хүүхэд төрүүлсэн ээж, аавууд хүүхэдтэйгээ яаж харилцахаа мэдэхгүй, гар утасны хамааралтай болгочихсон.

-Нийслэл болон орон нутагт судалгаа хийсэн гэлээ. Ялгаа байх юм уу?

-Бага зэргийн ялгаа ажиглагдсан. Хотын хүүхдүүд гар утасны нэлээд өндөр хамааралтай. Орон нутгийн хүүхдүүд нийгэмшихүйн хөгжлийн хувьд арай дээр. Яагаад гэвэл хөл хорионд нэг их ороогүй, үе тэнгийнхэнтэйгээ уулзаж харилцаж байсан.

-Өсвөр насны хүүхдүүд сошиал орчинд хамааралтай байх нь өөрийгөө голох мэдрэмжийг авдаг. Ялангуяа инстаграмын зургаар нийгмийг, үеийнхнээ төсөөлдөг. Тэгээд өөрийгөө тийм гоё сайхан биш гэж голдог сэтгэл зүй бий болсон талаар эцэг, эхчүүд онцолж байгаа. Яагаад тийм сэтгэл зүй бий болдог вэ?

-Өсвөр насны хүүхдүүдэд цахимаас хамааралтай холын зайны харилцаа ажиглагдаж байгаа. Тэдний хайр дурлал, үерхэл шохоорхол цахим байдлаар явагдаж байна. Ингэхдээ охид, хөвгүүд өөрийгөө жинхэнэ төрхөөрөө биш төсөөллийн биеийг үүсгэдэг. Бодит бус дүрд тоглоод эхэлж байна гэсэн үг. Жинхэнэ биш өөр, төсөөллийн дүрээрээ бусадтай харилцдаг. Нөгөө талд нь ийм төсөөллийн дүрд нь татагдсан өсвөр үеийнхэн байна.

Ингээд тэд уулзахаараа “Би түүнд таалагдахгүй байвал яах вэ”, “Юу ярихаа мэдэхгүй байна” гэдэг асуудал гарч эхэлсэн. “Амьдрал дээр би хөөрхөн биш, хөгжилтэй биш” гэж гутрах болсон. Өсвөр үеийнхэнд хайр дурлал, үерхэл шохоорхол маш чухал шүү дээ. Гэтэл хэтэрхий их сошиал хэрэглээ ийм нөлөө үзүүлж байна. Харагдаж байгаа, бий болгож байгаа дүрэх төрх бодит амьдарлаас өөр байгаад ирэхээр төөрөгдөлд орж байна.

-Инстаграмын зургууд шиг байх хүсэл, бодит амьдрал хоёр өөр байгаа нь өсвөр үеийнхэнд хүнд тусч байна уу?

-Мэдээж шүү дээ. Жишээ нь, барби хүүхэлдэй анх гараад багагүй эсэргүүцэлтэй тулсан. Хэзээ ч хүнд байхгүй дүр төрх бий болчихсон. Гэтэл өсвөр насны хүүхдүүд барби шиг болохыг хүсдэг. Бүр маш олон удаа мэс засалд ороод барби шиг болсон эмэгтэйг дэлхий нийтээрээ мэднэ шүү дээ. Ерөөсөө тийм л нөлөө үзүүлж байгаа юм. Гол нь үүн дээр сэтгэл зүйн дархлааг л бий болгох ёстой.

-Сэтгэл зүйн дархлааг хэрхэн бий болгох вэ?

-Өсвөр насны хүүхдүүд бүгд хямралд ордог гэж эцэг эхчүүд андуурч боддог. Өсвөр насны хямрал гэнэт гарч ирдэггүй. Хүүхдийг хэвлийд олсон цагаас 1000 хоног гэдэг ганц хууль л үйлчилдэг. 1000 хоног гэдэг хүүхдийг бараг гурван нас хүртэлх хугацаа шүү дээ. Энэ хугацаанд эцэг эхчүүд хүүхдийг ээнэгшилтэй өсгөх ёстой гэж үздэг.

Ээнэгшил гэдэг эцэг эх, асран хамгаалагчид хүүхдээ найдвартай хайрласан, анхаарал халамжтай, бат бөх харилцааг бий болгохыг хэлж байгаа юм. Уйлж байгаа хүүхдийг орхичих, өөрөө уйлахаа болино гэдэг хүмүүс байдаг. Үгүй юм. Ямар нэгэн хэрэгцээ байгаа учраас хүүхэд уйлдаг. Тэвэрч өг, чанартай хоолло, хөхөөрөө хоолло гэдэг ээнэгшил, хүүхдийн сэтгэл зүйн дархлааг бий болгож байгаа явдал юм. Энэ хэрэгцээ нь хангагдаагүй болохоор л хүүхэд гадаад ертөнц аюултай, ээж аав надад хайргүй, намайг тоодоггүй гэдэг ойлголт бий болчихдог. Хангагдаагүй хэрэгцээ янз бүрээр илэрдэг. Ганцаардах, бусдын хайр халамжийг татах, уурлах, гомдох, айх гэх мэт. Ингээд ирэхээр магадгүй бусдын анхаарал халамжийг татах гэж, бусдыг байлдан дагуулж өөрийгөө чухал хүн гэж ойлгуулахын тулд янз бүрийн үйлдэл хийдэг. Сошиал орчинд юу ч хамаагүй хийдэг. Тэр нь эргээд үзэж байгаа хүүхдүүдэд муугаар нөлөөлдөг. Гэхдээ бас хүүхэд бүрд муугаар нөлөөлдөг гэж үзэж болохгүй. Бас л нөгөө ээнэгшил дутсан, хэрэгцээ нь хангагдаагүй хүүхдүүдэд илүү сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс хүүхдийг багаас нь сайн анхаарах нь чухал.

-Нөгөө талаар хүүхдүүдэд гоё сайхан харагдаж байгаа бүхэн сайн сурвал, сайн хөдөлмөрлөвөл ийм амжилтад хүрнэ гэдэг хандлагыг бий болгох ёстой биз дээ?

-Ер нь гоё сайхан байх ямар шаардлагатай юм бэ. Хүн ямар ч байж болно. Бидний зүгээс үйлчлүүлэгчдэд байгаагаараа гоё, онцгой, хөөрхөн бай гэж зөвлөдөг. Түүний эргэн тойронд байгаа хүмүүс ч ингэж зөвлөх ёстой. Бид “Ид шидийн дэлгүүр” гэдэг аргыг ашигладаг. Жишээ нь, та өөрийнхөө онцгүй, үүнийг л сольчих юмсан гэж боддог зүйлээ хэлэхгүй юу?

-Би юу....шүдээ гоё болгохыг хүсдэг.

-Тэгвэл таны хамгийн гоё гэж боддог зүйл чинь юу вэ?

-Нүд байх. Энэ тийм чухал уу?

-Ид шидтэн таны өөрчлөхийг хүсдэг зүйлийг гоё болгоод өгье. Хариуд нь өөрийнхөө гоё гэж боддог гэж зүйлээ өг гэвэл та зөвшөөрөх үү?

-Үгүй...

-Энэ шүү дээ. Хүүхдүүдэд бид энэ аргыг л ашигладаг. Өөрийгөө голдог, муухай гэж боддог зүйл тань тийм ч чухал биш, танд түүнээс ч илүү гоё зүйл байна. Хүүхдэд ингэж итгүүлдэг. Энэ бол хүүхдийн сэтгэл зүйд маш нөлөөтэй арга.

Эсвэл эцэг, эхчүүд хүүхэдтэйгээ өөр нэг тоглоом тоглож болно. Хүүхэдтэйгээ харилцан нэгнийхээ сайн чанар, гоё зүйлийг нэрлэнэ. Миний охины үс гоё шүү, хүү маань маш ухаалаг яриатай шүү гэх маягаар. Хүүхдүүд сэргээд л ирдэг. Эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ сэтгэлийн савыг дүүртэл хэлж өгөх ёстой. Заавал бага наснаас гэлтгүй одоо ч оройтохгүй. Ер нь хүүхэдтэй харилцахын тулд, ялангуяа сошиал хэрэглээнд хамааралтай болсон хүүхдүүдэд амьдрал дээр буусан алхмууд л тус болно.

Эцэст нь бас нэг зөвлөгөө өгье. Хүүхдэдээ өдөр бүр 30 минутыг зарцуул. Эхний 10 минут сонсч, ярилцаарай. Дараагийн 10 минутанд хамт тогло. Түүний дараагийн 10 минутанд тайвшруулж унтуулаарай. Ядаж л сонсч, ярилцах хэрэгцээг нь хангаад өгчихөд, хайрлагдах хэрэгцээг нь хангахад хүүхэд утас руу гүйгээд байдаггүй. Ямар нэгэн хэрэгцээ нь хангагдаагүй учраас түүнийг нөхөх зүйлс рүү тэмүүлдэг.

Б.ЭНХЗАЯА

Эх сурвалж: Өдрийн сонин